Հայ առաքելական եկեղեցի


Հայ առաքելական եկեղեցի


Հայ առաքելական եկեղեցու, դրա պատմության, առանձնահատկությունների և Ուղղափառ եկեղեցուց տարբերությունների մասին

Հայաստանում Հայ Առաքելական եկեղեցին կոչվում է նաև Միավորված Սուրբ Էկումենիկ առաքելական Ուղղափառ հայկական եկեղեցի: Այն համարվում է հակաքաղկեդոնական համայնք, որը հիմնականում միավորում է հայերին, ունի մի կենտրոն, որը գտնվում է Վաղարշապատ քաղաքում, Էջմիածնի վանքում:



Հին լեգենդների համաձայն, Հայաստանում քարոզչությունը իրականացնում էին Բարդուղիմեոս և Ֆադեյ առաքյալները, այդտեղից է եկել դրա անունը՝ առաքելական: Ուղղափառության ընդունման ամսաթիվը համարվում է 301 թվականը, բայց, ըստ որոշ պատմիչների, Հայաստանի մկրտությունը տեղի է ունեցել 313 թվականին Միլանի ուղղափառ հռչակումից հետո: Հենց այդ ժամանակաշրջանում, Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի շնորհիվ տեղի ունեցավ հայերի շրջանում Ուղղափառության հաստատում: Գրիգոր Լուսավորչի իրավահաջորդը նրա որդի Արիստակեսն էր, որը մասնակցում էր 1-ին Աշխարհաժողովին: Հայ եկեղեցին մասնակցեց նաև 2-րդ և 3-րդ աշխարհաժողովներին: Բայց 451-ին անցկացվող 4-րդ աշխարհաժողովը անցկացվեց առանց Հայ առաքելական եկեղեցու ներկայացուցիչների մասնակցության, և դրա վերաբերյալ ընդունված որոշումները խեղաթյուրվել են ոչ ճիշտ թարգմանության պատճառով:

Աշխարհաժողովի որոշումների չընդունումը հարուցեց անջրպետ քաղկեդոնացիների և ուղղափառների միջև հայկական միջավայրում, ինչը երկու դար ցնցեց Հայաստանի քրիստոնեական կյանքը: Այս շրջանում տեղի են ունեցել հաշտություններ, ժողովի ընդհարումներ, Ուղղափառ եկեղեցու հետ: Սա շարունակվեց մինչև 726 թվականը, երբ տեղի ունեցավ Մանազկերտի ժողովը, որից հետո Հայաստանի քրիստոնյաների կողմից մերժվեց ուղղափառությունը: Հայ առաքելական եկեղեցին սկսեց գոյություն ունենալ որպես հակաքաղկեդոնական համայնք՝ տարբեր ժամանակաշրջաններում, որոնք բաղկացած էին տարածքային անկախ կանոնական հատկացումներից՝ ճանաչելով Էջմիածնի վանքում գտնվող բոլոր հայերի կողմից կաթողիկոսի հոգևոր գերակայությունը:

Հայ եկեղեցում սկսվեց գործածվել Ալեքսանդրիայի Սուրբ Կիրիլի կողմից ստեղծված Քրիստոնեական տերմինաբանությունը, ճանաչել 7 սրբությունները, հարգելու Կույսին և սրբապատկերները: Հայ առաքելական եկեղեցին լայն տարածում է գտել ամբողջ աշխարհում, հատկապես այն երկրներում, որտեղ հայեր են բնակվում: Սա Հայաստանի ամենամեծ կրոնական համայնքն է՝ թեմերի լայն ցանցով, որոնք տեղակայված են Միջին Արևելքի և ԱՊՀ, Եվրոպայի և Ամերիկայի երկրներում:

Հայ առաքելական եկեղեցու պատմությունը



Հայ առաքելական եկեղոցու պատմությունը շատերը գիտեն, քանի որ նրա հոյակապ, զարմանահրաշ ճարտարապետական եկեղեցիները տեղակայված են Ռուսաստանի շատ քաղաքներում, ԱՊՀ-ում և արտասահմանում: Զբոսաշրջիկները, որոնք գալիս են Մոսկվա, Կրասնոդար, Դոնի Ռոստով, Սանկտ Պետերբուրգ, Կիսլովոդսկ և շատ այլ քաղաքներ, այն տեսարժան վայրերից են, շտապում են տեսնել հայկական եկեղեցին, լսել դրա պատմությունը: Շատերին այն հետաքրքիր դարձավ շնորհիվ հայկական հայտնի հեռուստասերիալների, որոնցում ցուցադրվել են մկրտությունը հայկական եկեղեցում կամ այլ ծեսեր: Բայց ոչ էկրանը, ոչ լուսանկարը չեն կարող փոխանցել ցնցող գեղեցկությունը, ձևավորման շքեղություն և ոչ էլ հայկական սրբավայրերում գերակշռող հատուկ մթնոլորտը: Այդ պատճառով են, Մոսկվայի կամ Պետերբուրգի հյուրերը օլիմպիական կամ Նևսկու պողոտաներով շտապում Հայ եկեղեցի:

Հայ առաքելական եկեղեցու պատմության մեջ բազմաթիվ իրադարձություններ են տեղի ունեցել մի քանի հազարամյակների ընթացքում: Քիչ տեղեկություններ են պահպանվել նրա հնագույն ժամանակաշրջանի մասին, քանի որ միայն 5-րդ դարի սկզբին հայտնվեց հայկական այբուբենը: Այդ պատճառով հայկական եկեղեցու կյանքում տեղի ունեցած պատմական իրադարձությունները բանավոր են փոխանցվել սերունդների միջև: Եվ միայն 5-րդ դարում, հայոց լեզվի ի հայտ գալուց հետո, նրա պատմությունը սկսեց գրվել գրավոր, որի շնորհիվ է այն լավ պահպանվել և գոյատևել մինչև օրս:

Մի շարք հնագույն պատմական աղբյուրներ հաստատում են, որ Հայաստանում քրիստոնեությունը սկսել են քարոզել Ֆադեյ և Բարդուղիմեոս սուրբ առաքյալները, ովքեր համարվում են Հայ առաքելական եկեղեցու հիմնադիրներ: Ինչպես գրված է Սուրբ Գրքում, Փրկչի համբարձվելուց հետո, նրա աշակերտ և հետևորդ Ֆադեյը ճանապարհ ընկավ Հայաստան՝ Աստծու Խոսքը քարոզելու համար: Նա շատ հայերի բերեց Քրիստոսի հավատքին, որոնց թվում էր նաև Սանատրուկ թագավորի դուստրը: Քրիստոնեության բոլոր դավանողներին, ներառյալ արքայադուստերը, թագավորը չխնայեց և հրամայեց այրել:

Անցավ մի քանի տարի և Բարթողիմեոս առաքյալը, որը քարոզում էր Պարսկաստանում, ուղևորություն կատարեց Հայաստան: Այնտեղ նրանք քրիստոնեական հավատքի բերեցին թագավորի քրոջը և շատ ազնվականների կողմի, և այդ ժամանակ Բարդուղիմեոսը տառապեց Ֆադեյի ճակատագրով: Պատմական գործերից մեկում ասվում է, որ Ֆադեյ և Բարդուղիմեոս առաքյալների աշակերտները, նրանց մահից հետո հաստատվեցին Եփրատ գետի կիրճերում: Արտաշեսի Հայաստանի թագավոր դառնալուց հետո նրանք եկան պալատ և քարոզեցին ավետարանը: Ըստ պատմական ապացույցների՝ 1-ին դարում քրիստոնեությունը տարածվել է Հայաստանում նաև ներքին և արտաքին բազմաթիվ գործոնների շնորհիվ: Օրինակ՝ քրիստոնեական հավատն ընդունվեց դրան հարակից որոշ երկրներում և սերտ կապեր ուներ դրա հետ առևտրի, քաղաքականության և մշակույթի ոլորտներում: Այս ամենը նպաստեց Հայաստանում քրիստոնեության հնարավորինս ակտիվ տարածման համար բարենպաստ պայմանների ստեղծմանը:

1-3-րդ դարերում Փոքր Հայաստանը քաղաքական պատճառներով վերագրվեց Հռոմեական նահանգին, հետևաբար, համարվում է, որ դրա միջոցով քրիստոնեական ուսմունքը տարածվել է Մեծ Հայքում: Այն փաստը, որ քրիստոնեությունը տարածվել է ամբողջ Հայաստանում, նպաստեց նաև դրանում հրեական համայնքների առկայությանը: Ավելին, հրեական բնակավայրերը գտնվում էին պետության գլխավոր քաղաքներից շատերում: Այսպիսով, դեռևս 197-ին գրված հնագույն գրքերից մեկում, քրիստոնեական հավատն ընդունած ժողովուրդների շրջանում, նշվում էր հայերի մասին: Այդ փաստը հաստատում են պատմական այլ աղբյուրներ: 2-րդ դարի վերջից մինչև 3-րդ դարի սկիզբը, Հայաստանի քրիստոնյաները հետապնդվում էին թագավորների և նրա իրավահաջորդների կողմից: Հալածանքների ապացույցները կարելի է գտնել տարբեր պատմական փաստաթղթերում: Եվ միայն 301-ին ՝ Տրդատ թագավորը, քրիստոնեությունը Հայաստանում հռչակվեց պետական կրոն: Տեղի ունեցավ Հայաստանի կրոնական տարանջատումը Իրանից, որը ձգտում էր այն ենթարկել իրեն: Քրիստոնեական հավատքի որդեգրման հիմնական դերը տրված էր Գրիգոր Լուսավորիչին, նա Հայաստանի եկեղեցու առաջին կաթողիկոսն է, ինչը հաստատվում է հին ձեռագրերով:

303 թվականի նշանակալի իրադարձություն էր համայն հայության համար կրոնական կենտրոն՝ Էջմիածնի Մայր տաճարի կառուցումը, որում մնացին կաթողիկոսը և համայն հայության գերագույն պատրիարքը: 5-րդ դարի երկրորդ կեսը նշանավորվեց այն իրադարձությամբ, որը տեղի ունեցավ Հայաստանի քրիստոնեական միջավայրում 4-րդ աշխարհաժողովի դրվածքներին տարբեր վերաբերմունքների պատճառով: Հայ եկեղեցու ներկայացուցիչները դրան ներկա չէին, և ժողովի որոշումները խեղաթյուրվեցին, քանի որ հունարեն խոսքը հայ ուսուցիչների կողմից թարգմանվում էր որպես անձ, քանի որ նրանք չգիտեին դրա ճշգրիտ նշանակությունը:

Իրադարձության շարունակությունը կապված էր նաև մոնոֆիզիտների Հայաստան ժամանելու հետ, որոնք տարածում էին կեղծ տեղեկություններ այն մասին, որ աշխարհաժողովին վերականգնվել է Նեստորականությունը: Սա խթան հանդիսացավ այն փաստի համար, որ Հայ եկեղեցին հայտարարեց, որ չի ընդունում ժողովի որոշումները: Պառակտումը սկսվեց ոչ քաղկեդոնական և ուղղափառ հայերի միջև, որը տևեց երկու դար և հանգեցրեց հաճախակի ընդվզումների Հայաստանի կրոնական կյանքում: Այս ժամանակահատվածում բազմիցս փոխվել է Հայաստանի եկեղեցական վերնախավի վերաբերմունքը աշխարհաժողովի և նրա որոշումների նկատմամբ, ինչը տեղի է ունեցել տարբեր պատմական և քաղաքական իրադարձությունների ազդեցության ներքո:

Եվ ահա, չնայած մեծ թվով պատմական ապացույցների և փաստաթղթերի առկայությանը, հայկական եկեղեցին և դրա պատմությունը, ինչպես նաև հայերենը, հաճախ դառնում են պատմաբանների և կրոնական գործիչների միջև վեճերի պատճառ: Կան բազմաթիվ հայկական սերիալներ պատմական թեմատիկայով, որոնցում հիշատակվում է նաև հայկական եկեղեցին: Հետևաբար, բոլոր նրանց, ում հետաքրքրում է այս հնագույն ազգի և նրա կրոնի պատմությունը, կար փաստեր կիմանան հետաքրքրաշարժ պատմություններ ունեցող պատմական ֆիլմերից:

Հայաստանի եկեղեցու առանձնահատկությունները



Շատերի մոտ կարող է հարց առաջանալ ո՞րն է ի վերջո տարբերությունը հայկական եկեղեցու և ուղղափառի միջև: Պատասխան ստանալու համար հարկավոր է ծանոթանալ հայկական եկեղեցու դոգմատիկ առանձնահատկություններին: Նրա աստվածաբանությունը վերցվեց 4-րդ և 5-րդ դարում ծառայած մեծ եկեղեցական մեծ սրբերի տերմինաբանությունից: Աթանասիոս Ալեքսանդրիայի, Գրեգորի Աստվածաբանի, Կիրիլ Ալեքսանդրիայի, Վասիլ Մեծի և այլ սրբերի ստացված պայմանները, ինչպես նաև այն որոշումները, որոնք ընդունվել են առաջին երեք աշխարհաժողովների ժամանակ, լայնորեն ընդունվել են: Ինչ վերաբերում է ուղղափառ եկեղեցու հետ ընդհարմանը, ապա դա տեղի է ունեցել հիմնականում Քրիստոսի երկու բնույթների միավորված լինելու հարցի պատճառով: Ըստ Ուղղափառ եկեղեցու, համարվում է, որ Քրիստոսն ունի մեկ դեմք՝ համատեղելով երկու բնույթ՝ աստվածային և մարդկային: Հայ եկեղեցին քարոզում է մեկ անձի և մեկ բնույթի վարդապետությունը: Այդ պատճառով, այն դատապարտեց 4-րդ աշխարհաժողովում ընդունված որոշումը: Իր հերթին, Ուղղափառ եկեղեցին հայկական եկեղեցին ճանաչեց որպես այդպիսի եկեղեցի, որը գտնվում է մոնոֆիզիտիզմի հերետիկոսության մեջ:

Բազմաթիվ վեճերը ուղղափառ և հայկական եկեղեցիների միջև շարունակվել են դարեր շարունակ, բայց եկեղեցական միասնության բացակայությունը չի ազդում Հայաստանի և Ռուսաստանի, ինչպես նաև ԱՊՀ այլ երկրների և արտերկրի միջև բարիդրացիական հարաբերությունների վրա: Եվ դա հաստատում է աշխարհի շատ երկրներում հայկական համայնքների և տաճարների առկայությունը, որտեղ կարող են այցելել ոչ միայն հայերը:

Դարերի կեսերից և համարյա մինչև վերջերս Ուղղափառ եկեղեցին հայերին ներկայացնում էր որպես Մոնոֆիզիտ, իսկ Հայ Ուղղափառ եկեղեցին որպես Դիոֆիզիտ:



Հայ և ուղղափառ եկեղեցիների ծառայողների միջև երկխոսությունը սկսվեց դեռ 1965 թվկանին: Ժամանակի ընթացքում երկու կրոնների ներկայացուցիչները եկել են այն եզրակացության, որ Ուղղափառ եկեղեցին չի կարող Դիոֆիզիտ լինել, քանի որ այս ուսմունքը ուղղափառ եկեղեցիների կողմից մերժված նեստորականություն է: Նրանք նաև պայմանավորվեցին, որ հայկական եկեղեցին չի պատկանում մոնոֆիզիտներին, քանի որ այդպիսի վարդապետությունը վերաբերում է էութիխյան հերետիկոսությանը: Ներկայումս նույնպես շարունակվում են հայ և ուղղափառ եկեղեցիների ծառայողների միջև երկխոսությունները: Նրանց գործընթացում լուծվում են երկու կողմերի համար շատ կարևոր հարցեր:

Հայ եկեղեցին ոչ միայն ամենահին կրոններից է, այլև աշխարհում ամենատարածվածներից մեկը: Դա պայմանավորված է նրանով, որ միլիոնավոր հայեր ապրում են աշխարհի տարբեր երկրներում, այդ թվում `Ռուսաստանում: Հետևաբար, Ռուսաստանի Դաշնության շատ խոշոր և միջին քաղաքներում մեծ մասամբ կառուցվում են տաճարներ, ուր գալիս են հայերը: Սրբավայրերի հասցեները հայտնի են ոչ միայն տեղի բնակիչներին: Զբոսաշրջիկները ամբողջ աշխարհից հետաքրքրված են հայկական եկեղեցիների և տաճարների յուրօրինակ ճարտարապետությամբ, նրանց ներքին հարդարանքով, դրանցում անցկացվող ծառայություններով և ծեսերով:

Ոչ պակաս հետաքրքիր է Հայաստանի եկեղեցու պատմությունը, քանի որ հայերն են առաջին անգամ ընդունել քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն: Այդ ժամանակվանից ի վեր բազմաթիվ իրադարձություններ են տեղի ունեցել, որոնք ազդել են ոչ միայն եկեղեցու, այլև հենց երկրի պատմության վրա: Հայերը սրբորեն հարգում են իրենց ավանդույթներն ու սովորույթները, նրանք հավասարապես ակնածանքով են վերաբերվում կրոնին, ուստի նրանք հիմնում են եկեղեցիներ այնտեղ, որտեղ կան համայնքներ: Դրանցում նրանք աղոթում են Տիրոջը, մկրտում երեխաներին, ամուսնանում և պատարագ:մատուցում մահացողների համար:



Հայկական եկեղեցիները պատմական և ճարտարապետական հուշարձաններ են, ներառված են հայտնի տեսարժան վայրերի ցանկերում, մեծ հետաքրքրություն են առաջացնում բնակիչների և այցելուների շրջանում, որտեղ գտնվում են նրանք: Հաճախ շքեղ սրբավայրերը կարելի է տեսնել հայկական հայտնի հեռուստասերիալներում, որոնք պատմում են հնագույն և ժամանակակից ժամանակների, պատմական իրադարձությունների և կյանքի դրամաների մասին: Հայկական եկեղեցիները տեղակայված են գեղատեսիլ, հարմարավետ անկյուններում, գեղեցիկ փողոցներում, որտեղ պահպանվել են նաև այլ հնագույն շինություններ: Նրանց լուսանկարները հաճախ կարելի է տեսնել ուղեցույցներում և ճանապարհորդական բուկլետներում, տուրօպերատորների տեսանյութերում, տարբեր հեռուստատեսային ցուցադրություններում: Բայց շատերը նախընտրում են իրենց աչքերով տեսնել հայկական եկեղեցիների յուրահատուկ ճարտարապետությունն իր ամբողջ վեհության մեջ:
0 18:44 25-04-2020

Ռեյտինգ: 0 (0 ձայն.)
Նորմեկնաբանություններ


Հարգելի այցելու, եթե ունեք ազատ րոպե, խնդրում ենք թողնել Ձեր մեկնաբանությունը.

avatar